Renesans - spr z polskiego.docx

Renesans:
Zaczął się w XIV w., we Włoszech, w Europie głównie w XVI w. Nazwa pochodzi od ‘renaissance’, czyli ‘odrodzenie’, powrót do ideałów antyku i odrodzenie nauki po stuleciach ciemnej epoki średniowiecza.

1. Pojęcia:
A) Antropocentryzm – w centrum zainteresowania stawiał człowieka i jego życie doczesne, budowa anatomiczna, rola w państwie.

B) Humanizm- ruch filozoficzny i kulturalny, zmierzający do odrodzenia znajomości literatury i języków klasycystycznych (łacina, greka, hebrajski); na uniwersytetach wykładano filozofię, prawo, historię antyku, literaturę i sztukę; powrócono do klasycyzmu (harmonia, ład, porządek, symetria, proporcja, elegancja); popularny stał się stoicyzm (człowiek powinien kierować się zdrowym rozsądkiem, poznawać rzeczywistość poprzez rozum, należy zachować umiar, do świata podchodzić z dystansem, ważna jest równowaga wewnętrzna, ceniono wiedzę i doświadczenie, a także cnotę, czyli życie w zgodzie z sumieniem) oraz epikureizm (sposobem na szczęście jest unikanie cierpienia i cieszenie się każdą chwilą, nie zadręczanie się przeszłością, ‘carpe diem’ - chwytaj dzień, nie należy bać się bogów, ponieważ nie ingerują w świat, który stworzyli – deizm, Ani śmierci, bo póki żyjesz to jej nie ma, a kiedy umrzesz to nic nie czujesz). Naczelne hasło humanizmu to “Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Skupia się na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności. Głosi potrzebę rozwoju fizycznego i umysłowego, podkreśla umiejętności ludzkiego rozumu. Bóg widziany jest jako opiekun, dobry ojciec, a zarazem artysta, który stworzył najdoskonalsze dzieło. Z drugiej strony bawi się człowiekiem, w pełni decyduje o jego losie. Niejednoznaczny obraz Boga to wynik dążeń człowieka do samodzielnego myślenia.

C) Reformacja – ruch religijno-społeczny, który doprowadził do rozbicia jedności kościoła, przeciwstawiano się przepychowi, w jakim żyją księża oraz dążono do likwidacji handlu odpustami, zażądano przetłumaczenia Biblii i prowadzenia mszy w językach narodowych.

2. “O żywocie ludzkim” - A. Mickiewicz Podmiotem jest myśliciel snujący rozważania o ludzkim życiu. Rozpoczyna wypowiedź od stwierdzenia, że wszystkie ludzkie myśli i działania są mało istotne (fraszka – rzecz małej wagi, drobnostka). Człowiek często przywiązuje wagę do rzeczy materialnych (sława, pieniądze). Niemałą rolę ma uroda i bogactwa. Wszystko to jednak ulotne, przemija szybko jak życie człowieka. Podmiot używa metafory porównując ludzi do kukiełek, które po odegraniu przedstawienia chowa się do worka. Marionetki są sterowane odgórnie, tak jak ludzie są zależni od siły wyższej, np. Boga. Człowiek nie ma do końca wpływu na swój los, jest traktowany jako zabawka w rękach Boga. Podmiot podchodzi do tematu przemijalności i nietrwałości życia spokojnie, w sposób opanowany, z dystansem, godzi się z tym. Reprezentuje postawę stoicką.

3. Treny
A) IX – Podmiotem lirycznym jest J. Kochanowski. Zwraca się do mądrości, podkreślając jej ważność i twierdząc, że pomaga poradzić sobie z emocjami. Człowiek mądry nie przywiązuje się do dóbr materialnych. Dzięki niej człowiek nie boi się śmierci, czuje się bezpieczny. Nie liczy się dla niego status społeczny człowieka, ale jego wartość. Autor przyznaje, że wiele lat spędził na zyskiwaniu mądrości. Jego zdaniem okazała się nieprzydatna po śmierci córki, nie pomogła złagodzić bólu po jej stracie. Do tej pory Kochanowski był zdania, że wiedza pozwala poradzić sobie z problemami oraz czyni człowieka wyjątkowym. Autor ma wątpliwości, czy warto było spędzać czas na zyskiwaniu wiedzy. Nie chroni ona bowiem przed bólem i cierpieniem. Kochanowski podważa jedną z podstaw stoicyzmu.

B) X – Podmiot zwraca się do swojej zmarłej córki. Zastanawia się nad jej losami po śmierci. Wymienia kilka możliwości. Rozważa pobyt córki w raju, szczęśliwych wyspach, polach elizejskich, czyśćcu czy reinkarnację. Szukając jej autor odwołuje się do różnych wierzeń. Kochanowski ma wątpliwości co do sensu wyznawanej wiary. Wiara w Boga i życie pozagrobowe nie przyniosła mu ukojenia, gdy Urszulka zmarła. Rozpacz po stracie dziecka skłoniła go do refleksji nad istnieniem życia po śmierci. Tekst ukazuje tęsknotę Kochanowskiego za córką.

C) XI – Podmiot zastanawia się nad wartością i znaczeniem cnoty. Myśli nad sensem bycia dobrym, uczciwym człowiekiem. Cnota zostaje określona mianem fraszki (błahostka, rzecz małej wagi). Los dosięga bowiem każdego - nie ważne dobrego czy złego. Dobroć nie chroni przed zmiennością losu. Los jest kapryśny, nieprzewidywalny, przypadkowy. Ludzie próbują go oszukać, poznać swoje przeznaczenie. Są zarozumiali, zapominają o swoich ograniczeniach jako istoty ludzkie. Nie są w stanie przewidzieć przyszłości. Człowiek przywiązuje wagę do marzeń, ale musi liczyć się z ich niespełnieniem. Kochanowski ponownie podważa wartości stoickie. Nie potrafi pogodzić się z niesprawiedliwością losu, który jednakowo traktuje tych dobrych jak i złych.

D) XIX – Podmiot przytacza treść swojego snu. Widzi w nim matkę z Urszulą na rękach. Pojawia się, by pocieszyć i napomnieć Kochanowskiego. Informuje go, że jego córka jest teraz w niebie i prosi, by nie zakłócał jej spokoju swoją rozpaczą. Tłumaczy, że dusza jest nieśmiertelna i tylko wróciła tam, skąd pochodzi, a Urszulka podczas swojego życia na Ziemi nie zdążyła zaznać pracy, smutków i cierpień. Radzi, by Kochanowski pogodził się z losem córki i uwierzył w jej szczęście. Napomina podmiot, wytyka jego zadufanie i zbytnią wiarę we własną wiedzę. Matka odnawia w nim wiarę w Boga i życie pośmiertne. Przypomina, że każdy ma wyznaczony przez Stwórcę czas na Ziemi i najwidoczniej dla Urszuli miał taki plan. Twierdzi, że cierpienie, ból i rozpacz są częścią życia, a czas leczy rany.

4) Pieśń “Panna XII” - J. Kochanowski Tematem jest pochwała życia na wsi, zostaje porównane z życiem w mieście. Życie poza wsią kojarzone jest z niebezpieczeństwem, jest pełne intryg. Wieś natomiast jest miejscem przyjemnym, spokojnym. Ludzie tam prowadzą uczciwe życie, w zgodzie z naturą. Zajmują się typowymi pracami rolnymi. Nie są one jednak przykrym obowiązkiem, a przyjemnością. Między małżonkami panuje równouprawnienie, a dziadkowie wychowują dzieci wpajając im podstawowe wartości. Życie na wsi toczy się beztrosko, powoli, z rytmem natury, bez żadnych problemów. Obraz wsi został wyidealizowany. Utwór to sielanka, pokazuje życie rolników i pasterzy w sposób przyjemny, niezgodny z prawdą.

5) “Makbet” - W. Shakespeare Gdy poznajemy Makbeta, jest on oddany królowi Dunkanowi, przestrzega kodeksu rycerskiego, cieszy się szacunkiem. Jest dowódcą wojsk. Spotyka 3 czarownice, które zwracają się do niego “tan Glamis”, “tan Kandor” i “przyszły król”, jest to przepowiednia. Początkowo się nią nie przejmuje, ale wkrótce dowiaduje się, że został tanem Kawdoru – bogatego hrabstwa. Informuje o tym żonę. Lady Makbet to kobieta ambitna, żądna władzy, bezwzględna. Namawia męża, by przemocą i siła upomniał się o swoje przeznaczenie i zabił Dunkana, który akurat nocował w ich zamku. Makbet przeżywał wewnętrzne rozterki, miał wątpliwości. Dunkan był władcą nieskazitelnym, wspaniałym, Makbet wiele mu zawdzięczał. Wiedział, że morderstwo króla rozpocznie lawinę krwawych wydarzeń. Uległ jednak pod namowami żony i własnymi ambicjami, chce zostać władcą. Dochodzi do zbrodni, a małżeństwo winą obarcza służbę. Makbet ma wyrzuty sumienia, boi się wyjścia prawdy na jaw. Dochodzi do kolejnych morderstw, Makbet zabija dwóch sług Dunkana - głównych podejrzanych. W obronie przez utratą władzy planuje morderstwo Banka – swojego przyjaciela, który według przepowiedni miał zostać ojcem szeregu królów. Banko ginie, jego synowi Fleance udaje się uciec. Każde mordować nie tylko świadków, ale i pretendentów do tronu. Traci jednak opanowanie, sumienie bierze nad nim górę, ma zwidy. W trudnych chwilach pomaga mu opanowana, wyrachowana i żądna władzy Lady Makbet. To ona stała za planem zabójstwa króla, tłumaczy dziwaczne zachowanie Makbeta przed lordami. Nowy król popada w paranoje, wszędzie doszukuje się spisku, obawia się utraty korony. Ponownie spotyka 3 czarownice, które rzucają na niego urok. Staje się człowiekiem okrutnym, pozbawionym skrupułów. Z przepowiedni wynikało, że Makduf zagraża pozycji Makbeta. Uciekł on jednak do Anglii, więc Makbet w zamian nasłał zabójcę na jego żonę i małego synka. Jest mianowany tytułem tyrana. Malkolm – syn Dunkana i prawowity król Szkocji określa go jako krwawego, gwałtownego, złośliwego, fałszywego, chytrego, drapieżnego. Lady Makbet popada w szaleństwo, widzi krew na rękach, którą próbuje zmyć, czuje jej zapach. Lunatykuje, chodzi nocą po zamku, boi się ciemności, śpi przy zapalonej świecy. Na jej sumieniu ciążą wielkie grzechy. Do zamku Makbeta zbliżają się wojska angielskie dowodzone przez Malkolma, Siwarda i Makdufa, którzy przybyli obalić tyrana. Makbet źle zinterpretował wcześniejsze przepowiednie, był zbyt pewny siebie. Zdradzili go tanowie, mieli dość jego panowania. Podczas przygotowania do walki Lady Makbet popełnia samobójstwo skacząc z okna, na co Makbet zareagował przede wszystkim zdziwieniem, według niego powinna ona umrzeć “nieco później”. Podczas bitwy Makduf szuka Makbeta, chce dokonać zemsty za swoją rodzinę. Makbet ginie w pojedynku, a jego głowa zostaje nabita na włócznię. Malkolm zostaje królem. Przed śmiercią Makbet czuje się człowiekiem przegranym. Osiągnął władzę poprzez morderstwo. Woli zlecać kolejne zbrodnie, by ją utrzymać zamiast ponieść odpowiedzialności. Żyje w ciągłym strachu. Utracił sławę, szacunek i swoje dobre imię na rzecz władzy, która przyniosła mu tylko gorycz. Za własne ambicje zarówno on jak i żona zapłacili wysoką cenę. Osiągnięty cel nie przyniósł mu satysfakcji.

6) “Pieśń o spustoszeniu Podola” - J. Kochanowski Utwór ma charakter patriotyczny. Podmiot apeluje w nim do rodaków o stawianie oporu Tatarom. Przedstawia spustoszałą ziemię Podola po najeździe Tatarów. Kobiety zostały wzięte do niewoli i zamknięte w haremach, a szlacheckie dzieci zostały służącymi najeźdźców. Autor buduje wyraźny kontrast między Polakami, a Tatarami – narodem nieokrzesanym, bez własnych ziem, koczującym na dzikich stepach. W utworze widać negatywne nastawienie podmiotu do wroga. Stara się ukazać Tatarów w złym świetle i umniejszać im, by pokazać Polakom ich potęgę i nakłonić do odwetu. Uważa, że wciąż jest jeszcze czas, by stanąć do walki. Aby to jednak uczynić, szlachta musiałaby zmienić swoje nastawienie, zaprzestać biesiadować, porzucić wygody, okazać męstwo, odwagę oraz wyłożyć fundusze na wojnę. Wytyka rodakom brak zainteresowania sprawami kraju. Poeta przestrzega przed powtarzaniem starych błędów. Przekształca tradycyjne powiedzenie na “Polak ... i przed szkodą i po szkodzie głupi”. Przestrzega przed lekkomyślnością szlachty i stawianiem własnych interesów przed dobrem ojczyzny.

7) Cechy sztuki

A) Architektura – ceniono estetykę, wykorzystywano elementy antyczne takie jak kolumny, łukowate sklepienia i kopuły; budowle były symetryczne, często na planie prostokąta; elewacja miała jasne kolory; budynki zmieniły swoje funkcje z obronnych w estetyczne, wykształciły się nowe formy budowli, np.. Wille, pałace, kamienice, ratusze, służące codziennemu życiu człowieka

B) Rzeźba - naśladowano antyczne rzymskie posągi, zachowano proporcję ciała, odwzorowywano anatomiczną budowę ciała człowieka z wyraźnie zaznaczonymi mięśniami i stawami, przedstawiono nagie postacie w statycznych pozach, często były wyidealizowane i piękne, miały na celu pokazanie piękna ludzkiego ciała; tematem dzieł często były postacie mitologiczne i biblijne

C) Malarstwo – brak możliwości imitowania antyku, stosowano perspektywę i cieniowanie, postacie wyglądały realistycznie; popularne było malarstwo portretowe; zachowywano harmonię i proporcję; przeważało malarstwo olejne na płótnie (zamiast deski) i pastelowa kolorystyka; wprowadzono pejzaże w tle; często była tematyka mitologiczna i biblijna.